اوستئوپوروز

اوستئوپوروز (پوکی استخوان)

پوکی استخوان نوعی بیماری بوده که سبب کم شدن تراکم استخوان و از دست رفتن ساختار طبیعی آن به مرور زمان شده، که نتیجه آن بالا رفتن احتمال شکستگی استخوان ها می باشد. این بیماری علائم واضحی مانند درد و یا التهاب نداشته بلکه سبب ایجاد مشکلاتی مانند شکستگی مهره ها،لگن و مچ دست شده که شکستگی لگن و ستون فقرات ممکن است منجر به درد بارز و کم شدن تحرک بیمار و در دراز مدت مرگ ومیر(30 تا60 درصد) بیماران شود.

پوکی اتسخوان در ستون فقرات

برای تشخیص زودهنگام بیماری بر اساس جنسیت می بایستی از سنی مشخص شروع به غربالگری باسنجش تراکم استخوان نمود. به طور کلی درخانم های بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال غربالگری توصیه میشود. در سن 50 تا 70 سال در صورت وجود سابقه شکستگی اوستئوپوروتیک و یا وجود فاکتورهای خطر اوستئوپوروز (مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها،سابقه بیماریهای روماتیسمی،سابقه جراحی برداشتن تخمدانها) توصیه به سنجش تراکم استخوان میشود.

فرآیند بازسازی استخوان و پوکی استخوان

فرآیند تشکیل استخوان نسبت به سایر بافت های بدن متفاوت می باشد. در استخوان سلول های قدیمی نابود شده و با سلول های استخوانی جدید جایگزین می شوند. این جایگزینی سلول های استخوانی قدیمی با سلول های جدید همواره ادامه دارد. پوکی استخوان زمانی اتفاق می افتد که استخوان سریعتر از آنکه بتواند ساخته شود تخریب می شود که این اتفاق باعث کم شدن تراکم استخوان می شود.

بازسازی استخوان شامل مراحل زیر می باشد:

  • در ابتدا سلول های بزرگی به نام استئوکلاست ( Osteoclasts ) آنزیم هایی را آزاد کرده که باعث نابودی سلول های استخوانی قدیمی می شود.
  • کلسیم و فسفر حاصل از بازیافت سلول های استخوانی قدیمی در جریان خون آزاد می شوند.
  • سلول های دیگری به نام استئوبلاست با آزادسازی تعداد زیادی آنزیم، هورمون های و فاکتورهای رشد یک داربست برای تشکیل سلول های استخوانی جدید ایجاد می کند.
  • در نهایت این داربست تبدیل به بافت استخوانی جدید می شود.

در سن 18 تا 25 سالگی انسان به بیشترین حجم توده استخوانی می رسد همچنین در این دوره سرعت تخریب و بازسازی استخوان برابر می باشد. و با افزایش سن و تغییرات هورمونی سرعت تخریب استخوان از استخوان سازی به آرامی پیشی میگیرد.

چه کسانی مبتلا به پوکی استخوان ( استئوپوروزیس ) می شوند؟

شکستگی مهره های ستون فقرات به علت پوکی استخوان شایع ترین علت کمر درد در افراد مسن می باشد. به علت افزایش سرعت تخریب استخوان ها به خصوص بعد از سن 50 سالگی احتمال پوکی استخوان و به دنبال آن شکستگی مهره ها به شدت افزایش پیدا می کند. این پوکی استخوان در زنان یائسه بیشتر دیده می شود. در افراد با بیماریهای مزمن مانند بدخیمی ها،روماتیسم مفصلی،نارسایی کلیه،مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها وداروهای ضدتشنج و یا سابقه جراحی برداشتن هر دو تخمدان در سنین پایینتر نیز پوکی استخوان ایجاد میشود.

علائم و عوارض پوکی استخوان علائم و عوارض پوکی استخوان

پوکی استخوان به تنهایی عوارض و یا علائمی ندارد بلکه به علت کاهش تراکم استخوان ستون فقرات نمی تواند فشارهای عادی را تحمل کند و دچار شکستگی (خودبخودی و یا بدنبال زمین افتادن) مهره شده و درد پشت یا کمر ایجاد میشود.

شکستگی فشاری(compression fracture) ناشی از پوکی استخوان:

فشارهای کم ولی پیوسته می تواند باعث ایجاد شکستگی هایی کوچک در سراسر ستون فقرات شود. قسمت پهن و مسطح مهره ستون فقرات ( که به اسم بدنه مهره شناخته می شود ) بیشترین احتمال شکستگی به علت پوکی استخوان را دارد. وقتی که بدنه مهره به حدی ضعیف باشد که فشارهای عادی روزانه ( مانند راه رفتن ) را نتواند تحمل کند ، می شکند که به آن شکستگی فشاری می گویند. پوکی استخوان شدید می تواند باعث شکستگی چندین مهره شود. گاها این شکستگی بدنبال افتادن روی زمین ایجاد میشود.

علائم و عوارض پوکی استخوان علائم و عوارض پوکی استخوان:

شکستگی ستون فقرات می تواند باعث عوارض زیادی مانند:

  • کمر درد یا درد پشت در محل مهره ایی که شکسته شده، این درد ممکن است به آرامی و به تدریج ایجاد شده و یا ناگهانی و شدید باشد.
  • گوژپشتی ( کیفوز ) که معمولا بعلت شکستگیهای متعدد مهره ها در ناحیه پشتی(توراسیک) ایجاد میشود.
  • کاهش قد به علت شکستگی چندین مهره
  • کم شدن دامنه حرکتی ستون فقرات
  • مشکلات قلبی و تفسی بعلت کاهش حجم فضای قفسه سینه
  • آسیب دیدگی نخاع و اعصاب بعلت فشار قطعات شکسته روی کانال نخاعی

در بسیاری از موارد شکستگی های فشاری مهره های ستون فقرات علائم شدید ندارد و یا بلافاصله علائم آن مشخص نمی شود. و البته در بعضی از مواقع شکستگی های فشاری ستون فقرات می تواند باعث ایجاد یک درد ناگهانی شود به عنوان مثال فرد از ارتفاعی می پرد و ناگهان احساس درد محل مهره شکسته شده میکند. درد با فعالیت مانند راه رفتن و یا بلند کردن اجسام شدید می شود و هنگامی که فرد دراز می کشد و استراحت میکند ( به علت کاهش فشار بر روی ستون فقرات ) درد کم شده و بهبود می یابد.

چه هنگامی پوکی استخوان های ستون فقرات جدی است؟

اگر در مراحل اولیه بیماری تشخیص داده شود می توان با انجام یکسری معاینه های دوره ای به همراه مصرف دارو از عوارضی مانند شکستگی مهره ها جلوگیری کرد. در مواردی که بیماری شدید باشد و چندین مهره را درگیر کند، درد های شدید و ناهنجاری های استخوانی مانند کیفوز ( قوز – گوژپشتی ) ایجاد می شود.

علت و انواع پوکی استخوان ( استئوپروز ):

پوکی استخوان بر اساس علت ایجاد آن دسته بندی می شود. دسته اول به علت تغییرات طبیعی مربوط به افزایش سن و یائسگی و کاهش تراکم استخوان بدنبال آن می باشد. دسته دوم ثانوی به بیماریهای دیگر یا داروهای خاص میباشد.

دسته اول استئوپوروز ( افزایش سن )

در بیشتر بیماران با استئوپوروز که به پزشک مراجعه می کنند علت بیماری بالا رفتن سن و در نتیجه آن کاهش تراکم و قدرت استخوان ها می باشد. این بیماری به صورت وسیعتر در خانم های یائسه دیده می شود هر چند که تمام افراد بالای 50 سال در معرض خطر می باشند.

پوکی استخوان ( استئوپوروز ) باعث کاهش تراکم استخوانی در قسمت اسفنجی استخوان ( کنسلوس ) و یا قسمت سخت استخوان ( کورتیکال )، یا هر دو قسمت میشود.

دسته اول استئوپوروز ( افزایش سن )

همانطور که توضیح دادیم با افزایش سن سرعت تخریب استخوان ها از سرعت ایجاد استخوان جدید به آرامی افزایش پیدا میکند و در سنین بالاتر از 50 سال این روند تقریبا تشدید شده و به بالاترین میزان خود می رسد که باعث ضعیف ، باریک و شکننده شدن استخوان ها می شود که احتمال شکستگی بالا می رود.

در خانم های یائسه، استروژن ( نوعی هورمون که در بدن خانم ها ترشح می شود ) به سرعت کاهش می یابد. این کاهش سریع سطح هورمون باعث سریع تر شدن روند تخریب استخوان ها شده که به دنباله آن استخوان ضعیف و نازک می شود که به آن پوکی استخوان بعد از یائسگی می گویند.

دسته دوم استئوپروز ( پوکی استخوان ثانویه)

یک سری داروهای خاص و یا بیماری هایی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بر متابولیسم ( روند ) استخوان سازی تاثیر گذاشته که منجر به کاهش تراکم استخوان و احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آینده می شوند.

علت های ایجاد استئوپروز ثانویه:
  • اختلال در غدد درون ریز :از آنجایی که هورمون ها نقش زیادی در روند استخوان سازی دارند، با کاهش و یا افزایش میزان هورمون ها ،استخوان سازی دچار مشکل می شود .این اختلالات شامل دیابت، پرکاری تیروئید، کم کاری تیروئید، هیپرپاراتیروئیدیسم ، بیماری کوشینگ و هیپوگنادیسم (سطح تستوسترون پایین در مردان) می باشند.
  • سوءتغذیه :ناشی از اختلالات دستگاه گوارش، کبد، تغذیه نامناسب، که بدن مواد مغذی مورد نیاز برای استخوان سازی را دریافت نمی کند. برخی از این اختلالات شامل بیماری سلیاک، سندروم روده تحریک پذیر، بی اشتهایی عصبی و جراحی بای پس معده می باشند. به طور خاص نیز کمبود ویتامین D ، فسفر و کلسیم باعث ایجاد پوکی استخوان می شود.
  • اختلالات مغزاستخوان که بر روند استخوان سازی تاثیر می گذارد مانند میلومای متعدد  و لنفوم.
  • اختلالات کلاژن که کلاژن بیش از حد کم و یا زیاد در بدن ترشح می شود مانند سندروم مارفان
  • اختلالات خود ایمنی و روماتیسمی که در آن استخوان سازی موثر کاهش می یابد، مانند آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان.
  • اختلالات کلیوی که باعث کاهش جذب کلسیم در بدن می شود مانند کلسیم اضافی در ادرار (ایدیوپاتیک هیپرکالسیوری ) و یا نارسایی مزمن کلیه.
مصرف طولانی مدت بعضی از داروها می تواند منجر به پوکی استخوان بشود:
  • گلوکوکورتیکوئیدها (Glucocorticoids ) برای درمان بسیاری از اختلالات غدد درون ریز استفاده می شود. پوکی استخوان ناشی از استفاده از گلوکوکورتیکوئید، شایع ترین علت پوکی های استخوان ثانویه است.
  • استفاده زیاد از داروهای جبرانی کمبود تیروئید و داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی
  • داروهایی که بر سیستم عصبی مرکزی اثر می گذارند مانند داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج
  • داروهای مهار کننده سیستم ایمنی
  • مهارکننده های پمپ پروتون که برای کنترل اختلال دستگاه گوارشی استفاده می شوند.

در صورت استفاده از داروهای فوق، بدون مشورت با پزشک تحت هیچ شرایطی مصرف داروها را خودسرانه قطع نکنید.

 

تشخیص پوکی استخوان ( استئوپروز )

اگر این بیماری خاموش به موقع تشخیص داده شود ،می توان آن را معالجه کرد و یا حداقل از عوارض جانبی آن پیشگیری کرد. با این حال متاسفانه تا زمانی که عوارض جانبی مانند شکستگی ستون فقرات اتفاق نیافتد، پوکی استخوان شناسایی نمی شود.

 به همین منظور توصیه می کنیم که همه خانم های بالای 65 سال و همه مردان بالای 70 سال حتما تست های غربالگری پوکی استخوان را به صورت مرتب انجام دهند. تا پوکی استخوان احتمالی هر چه سریعتر تشخیص داده شده و روند درمان آغاز شود.

تشخیص استئوپروز ( پوکی استخوان ) بر اساس مجموعه ای از شرایط مانند سابقه پزشکی بیمار، سابقه این بیماری در اقوام نزدیک و انجام یکسری تست های فیزیکی می باشد.

تست های فیزیکی شامل موارد زیر می شود:

  • بررسی گرد شدن پشت ( قوز ) در پشت ( ستون فقرات در محلی که قفسه سینه قرار دارد ) که به این گردشدگی پشت هایپرکیفوز یا کیفوز می گویند.
  • سابقه شکستگی در استخوانهای خاص ناشی از پوکی استخوان(مچ دست،لگن،شانه،ستون فقرات)
  • کم شدن قد

در صورتی که بررسی نتیجه هر کدام از تست های فوق مثبت بوده و احتمال پوکی استخوان وجود داشته باشد پزشک برای بررسی شدت بیماری و تشخیص دقیق اقدام به انجام یک سری آزمایش ها و تصویر برداری پزشکی با هدف تشخیص پوکی استخوان ( اسکن DEXA ) میکند.

 

عکس برداری از ستون فقرات

پزشک با عکس برداری از مهره های ستون فقرات، شکستگی احتمالی مهره های ستون فقرات را بررسی میکند. احتمال بالایی وجود دارد که مهره شکسته شده علائمی مانند درد شدید نداشته باشد.

تست خون

پزشک با انجام آزمایش خون موارد زیر را بررسی میکند:

  • سطح کلسیم خون
  • کمبود ویتامین D
  • بررسی سطح هورمون های خون به ویژه استروژن در خانم ها، هورمون پاراتیروئید و گاهی اوقات تستسترون در آقایان
  • بررسی مواد بیوشیمیایی که نشانگر بازسازی و تشکیل استخوان است

چه کسانی در معرض پوکی استخوان می باشند؟

چند عامل اصلی ابتلا به پوکی استخوان عبارتند از:

  • سنین بالا: روند بازسازی استخوان با افزایش سن به صورت طبیعی کند می شود و خطر شکستگی استخوان ها بعد از 65 سالگی بیشتر می شود.
  • جنسیت: به صورت کلی خانم ها به خاطر کم بودن تراکم استخوان بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
  • سابقه پوکی استخوان در خانواده: در صورتی که والدین بیمار ( به ویژه مادر ) در بزرگسالی سابقه پوکی استخوان داشته باشد احتمال اینکه فرد دچار پوکی استخوان شود افزایش می یابد.
  • یائسگی: همانطور که توضیح دادیم با شروع یائسگی و کاهش سطح استروژن در بدن روند بازسازی استخوان تحت تاثیر قرار گرفته که سرعت تخریب شدن استخوان های قدیمی از تشکیل استخوان جدید بیشتر شده و باعث کاهش تراکم استخوان و بیشتر شدن خطر شکستگی می شود.
  • سطح تستسترون در مردان: پایین بودن سطح تستسترون بر روند تشکیل استخوان تاثیر گذاشته و احتمال دارد که منجر به پوکی استخوان بشود.
  • نژاد: زنان نژاد قفقازی بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند در حالی که زنان نژادهای دیگر در معرض خطر کمتری هستند

 

سبک زندگی و پوکی استخوان

  • تغذیه: تغذیه صحیح با دریافت مواد مغذی کامل و کافی مانند ویتامین D ، کلسیم و فسفر می تواند از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کند و کمبود هرکدام از این ریزمغذی ها می تواند منجر به پوکی استخوان بشود.
  • ورزش: انجام ورزش صحیح و مرتب باعث سلامت استخوان ها، افزایش تراکم و قدرت استخوان ها می شود.
  • مصرف الکل: استفاده بیش از حد از الکل باعث کاهش روند استخوان سازی و در نتیجه پوکی استخوان می شود.
  • مصرف نیکوتین: از نیکوتین همواره با نام سم استخوان سازی یاد می شود. جالب است بدانید که میزان استروژن در خانم های غیرسیگاری از خانم های سیگاری بیشتر می باشد. هرگونه مصرف نکوتین به هر صورتی ( مانند سیگار ) می تواند منجر به پوکی استخوان بشود.

درمان پوکی استخوان

ابتدا به توجه به نوع پوکی استخوان شما ( اولیه و یا ثانویه ) کلسیم ،ویتامینD و یا داروهایی که به استخوان سازی کمک می کند ،تجویز می شود.

در صورتی که پوکی استخوان شما باعث شکستگی مهره های ستون فقرات شما شده باشد این شکستگی به صورت زیر درمان می شود:

نحوه درمان شکستگی فشاری ستون فقرات

بسته به میزان و شدت شکستگی مهره ستون فقرات یکی از دو روش درمانی زیر برای بیماران مورد استفاده قرار می گیرد:

درمان غیرجراحی شکستگی فشاری ستون فقرات

در صورت شدید نبودن شکستگی مهره ستون فقرات به صورت معمول شامل یک دروه استراحت نسبی، داروهای ضددرد و استفاده از کمپرس های گرم و یخ برای کاهش درد موضعی توصیه می شود.

درمان جراحی شکستگی ستون فقرات

دو روش متداول جراحی برای درمان شکستگی ناشی از پوکی استخوان ستون فقرات شامل ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی می شود:

ورتبروپلاستی

ورتبروپلاستی یک روش درمانی کم تهاجمی با هدف کاهش درد و بازگرداندن ثبات به مهره شکسته می باشد. در این روش یک سیمان مخصوص ستون فقرات با فشار زیاد به درون مهره شکسته شده تزریق می شود.

کیفوپلاستی

این روش تقریبا شبیه ورتبروپلاستی می باشد ولی نسبت به آن کم تهاجمی تر می باشد. در روش می توان ارتفاع مهره که به علت شکستگی کم شده را دوباره به حالت طبیعی بازگرداند و درد را متوقف نمود. درمان مورد تایید انجمن ارتوپدی آمریکا AAOS کیفوپلاستی میباشد.

جلوگیری از شکستگی مهره ستون فقرات

با درمان مهره شکسته شده بسیار مهم می باشد که با درمان پوکی استخوان از شکستگی احتمالی سایر مهره ها جلوگیری نمود که معمولا با مصرف داروهای استخوان ساز(آنابولیک) ویا مهار کننده بازجذب استخوان ،کلسیم ،ویتامین D و هورمون تراپی در خانم ها می توان پوکی استخوان را کنترل نمود.